Klapekster
Lanius excubitor
Mijn eerste herinneringen van klapeksters gaan terug naar mijn jonge jeugdtijd, eind vijftiger en begin zestiger jaren. Wandelend met mijn vader in de Noord Hollandse duinen tussen Castricum en Wijk aan Zee. Het duin van toen herinner ik mij als de zingende roep van wulpen, de geuren van duindoorns, meidoorns en camperfoeli, en het zoeken naar de lege hulzen van jachtopziener's hagelpatronen.
Mijn vader kende zijn duinvogels goed en over de jaren en seizoenen leerde hij mij ze herkennen. De klapekster was voor hem extra bijzonder want die zag hij, zo vertelde hij mij, maar zelden.
Nu ruim vijftig jaar later heeft de klapekster voor mij nog steeds die magie van die bijzondere vogel van toen. Een duindag met een klapekster heeft voor mij dat zilveren randje. Ik heb in de laatste twintig jaar er in de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) vele tientallen gezien. Altijd in het open middenduin met struiken en verspreid enige bomen, en in het buitenduin direct achter de zeereep. Kenmerkend zittend in de top van een struik of boom, spiedend naar prooi (insecten, muizen, kleine vogels). Dan weer even vliegend naar een andere positie, even verderop. Zijn grijs, zwart en wit profiel scherp afgetekend tegen lucht en omgeving.
Aanvankelijk zag ik ze enkel toevallig, zonder er speciaal naar te zoeken. Maar de laatste paar jaren (v/a 2019), loop ik 's-winters meerdere malen een doelgerichte 'klapekster' ronde door het Middenduin. Die loopt steevast door het Middenveld, het Groot Zwarteveld en het Palmveld, en soms ook nog door enkele aangrenzende gebieden. Ook neem ik deel aan de door www.waarneming.nl gecoördineerde jaarlijkse 'Klapekster telling'.
Great Grey Shrike
My first memories of seeing great grey shrikes go back to my young childhood days, back in the late fifties and early sixties. On walks with my father in the dunes on the Netherlands West coast (between Castricum and Wijk aan Zee).
I recall the dunes of those days with the jubilant calls of the curlew, the smells of buckthorn, hawthorn, and honeysuckle, and our adventurous searching for expensed shot cartridges.
My father knew his dune birds well and he taught me over the years how to recognise them. The great grey shrike was quite special to him, because he saw them rarely.
Now more than fifty years later, seeing a great grey shrike still evokes in me that exciting memory-lane feeling. A day in the dunes with a great grey shrike spotted has that special silver lining. Without looking out for them specifically, I have seen in the 'Amsterdamse Waterleiding Duinen (AWD) over the past twenty years several tens of them. Always in the shrub & grass covered open central dunes with scattered trees and bushes, and in the dune stretches directly behind the coast line. Characteristically, sitting in the top of low shrubs and trees looking for prey (insects, mice, small birds, lizards). Moments later, then again flying a short stretch to a next look-out post. Its grey, black and white profile making it stand out in contrast to the background sky and vegetation.
For long these were just coincidental sightings, i.e. without looking for them specifically. But since a few years (from 2019) through the wintermonths, I make several dedicated 'shrike walks' through the Middle dunes zone. These run routinely through the socalled 'Middenveld', 'Groot Zwarteveld' and 'Palmveld', and sometimes include also some adjacent areas. And I also participate in the socalled 'Great grey shrike count', coördinated annually by the plaform www.Waarneming.nl
Klapekster in de kenmerkende habitat van het duindoorn-gedomineerde midden-buiten duin.
Great Grey Shrike in the typical buckthorn-dominated habitat of the open central dunes.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Middenveld'
Datum/Date: 22/02/2018
Overwinterende klapeksters
De klapekster kwam in de vorige eeuw nog als broedvogel voor in Nederland. De geschatte aantallen waren enkele honderden aan het begin van de eeuw, afgenomen tot slechts enkele tientallen in de vijftiger jaren en het laatst gemelde broedgeval was in 1999. Thans is de klapekster in ons land dus alleen nog een schaarse overwinteraar afkomstig uit Scandinavië (Zweden, Finland). De nieuwe Vogelatlas van Nederland (Sovon, 2019) vermeldt winter aantallen variërend in een range van enkele honderdtallen (max 500-600).
In Nederland worden de winteraantallen sinds 2008 systematisch in kaart gebracht met behulp van een jaarlijkse wintertelling met twee tellingen. De eerste in december en de tweede in februari. De tellingen worden verricht in een aantal geselecteerde gebieden met voor de klapekster gunstige overwinterings habitats. In de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) liggen een aantal van deze telgebieden.
AWD - Overwintering territoria
Het is bekend dat overwinterende klapeksters hechten aan bepaalde territoria en daarin soms meerdere jaren achtereen verblijven. Dat blijkt ook in de AWD het geval. Hoewel ik in de afgelopen tien jaren klapeksters heb gezien op diverse plaatsen in de AWD, concentreren de waarnemingen van mijzelf en van andere AWD bezoekers zich in een klein aantal (2-4) territoria in het centrale 'middenduin' gebied.
De voorspelbaarheid van herhaalde waarnemingen van de overwinterende klapekster in elk van deze territoria blijkt opvallend hoog.
De plaatstrouw van overwinterende klapeksters wordt beschreven in een artikel van Fred Koning in het jaarverslag 2006 van het 'Vogel Ring Station' van de Amsterdamse Waterleidingduinen (VRS-AWD).
Plaatstrouw wordt ook beschreven voor een klapekster kleurring onderzoek in Midden/Oost Nederland (A. v/d Berg, S. Deuzeman,
2004).
De aantallen van waarnemingen in de AWD buiten deze territoria zijn relatief (zeer) klein en verspreid. Deze waarnemingen betreffen meest waarschijnlijk rustende en foeragerende klapeksters, passerend op doortrek.
Wintering great grey shrikes
The great grey shrike was a breeding bird in the Netherlands in the last century. Still some hundreds of pairs early in the century. Declining steadily to only some tens of pairs in the fifties, and the last breeding pair was reported in 1999. Currently, the great grey shrike occurs only as a winter migrant from Scandinavia (Sweden, Finland). The new Bird Atlas of the Netherlands (Sovon, 2019) reports migrant numbers varying in a range of several hundreds (max 500-600).
Since 2008, the size of the great grey shrike migrant population in the Netherlands is estimated by means of an organised yearly 'winter count'. A first 4-days count window in December and a second 4-days count window in February. The counts are conducted in a number of selected areas with favourable shrike winter habitats. A few of these count areas are delineated in the Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD).
AWD - Wintering territories
Wintering great grey shrikes are known to occupy restricted territories, to which they may return over several years. That appears to be the case also in the AWD. Although I have seen great grey shrikes in various locations spread across the entire AWD, observations by myself and by other AWD visitors lie concentrated in a small number (2-4) territories in the central 'middle dunes' area. The predictability of sighting the resident great grey shrike in each of these territories is remarkably high.
The area loyalty of wintering great grey shrikes is described in an article by Fred Koning in the annual report 2006 of the Bird Ringing Station of the 'Amsterdamse Waterleidingduinen' (VRS-AWD). See Link below (text in Dutch).
Location loyalty is also described for a colourbanding project for wintering great grey shrikes in the Middle/Eastern parts of The Netherlands in 2004. See Link below (text in Dutch).
The numbers of sightings elsewhere in the AWD, outside these territories, are relatively (very) small and scattered. These are most likely sightings of resting and fouraging great grey shrikes, passing through on migration.
AWD waarnemingen 2018-2021
De ligging en grootte van de bovengenoemde territoria worden duidelijk weergegeven door de gegevens van geregistreerde winter waarnemingen van klapeksters in 'www.waarneming.nl'.
De onderstaande drie kaarten tonen de sterke concentraties van waarnemingen in deze territoria in drie opeenvolgende winters (2018-2021), over de periode van 1 oktober t/m 1 mei.
AWD sightings 2018-2021
The positions and sizes of the three above-mentioned territories are clearly reflected by the data of registered winter sightings of great grey shrikes on the 'www.waarneming.nl'.
De three maps below show the strong concentrations of sightings in these territories in three succesive winters (2018-2021), over the period from 1 October until 1 May.
Winters: 2018/2019, 2018/2020, 2020/2021
Geregistreerde winter waarnemingen (blauwe stippen) van klapeksters in het centrale deel van de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD).
Bron: 'www.waarneming.nl', Filter: Klapekster, AWD, Tijd periode: 1 oktober - 1 mei, 10km-hok @52.439486, 4.504807
Registered winter sightings (blue dots) of great grey shrikes in the central part of the 'Amsterdamse Waterleidingduinen' (AWD).
Source: 'www.waarneming.nl', Filter: Great grey shrike, AWD, Time period: 1 October - 1 May, 10km-Sq @52.439486, 4.504807
In de bovenstaande drie winters concentreerden de waarnemingen zich in de vier gemarkeerde territoria (A,B,C,D). De waarnemingen zijn het meest consistent, d.w.z. talrijk in alle drie jaren in 'Territorium A'. Dit territorium ligt rond de 'Zwanenplas', in het 'Groot Zwarteveld' en in het Witteveld'. Eveneens consistent over de drie jaren maar meer variabel in aantallen zijn de waarnemingen in 'Territorium B'. Dit territorium omvat het 'Middenveld' en het 'Groot Sprenkelveld'. De waarnemingen in 'Territorium B' zijn in de winter 2020/2021 beduidend minder talrijk dan in de voorgaande twee winters.
Nog meer variabel zijn de waarnemingen in 'Territorium' C. Dit territorium omvat de zuidrand van het 'Infiltratiegebied' en het verder zuidelijk gelegen 'Palmveld'. De aantallen waarnemingen van de klapekster in dit teritorium zijn in de winter 2020/2021 zeer talrijk en voorspelbaar. Deze klapekster heb ik over de periode van mid januari tot in april waargenomen in al mijn twintig dagbezoeken. Zijn activiteit van jagen en foerageren heb ik een groot aantal uren kunnen observeren, met het onderstaande bijzonder boeiende resultaat (zie 'de Palmvelder' onder).
In de winter 2019/2020 is er eveneens een concentratie van waarnemingen in dit gebied, maar de aantallen zijn beduidend kleiner. Mogelijk is dit beeld echter vertekend, daar ik hier zelf toen geen systematische waarnemingen heb verricht. De getoonde waarnemingen zijn allen van andere waarnemers. In de winter van 2018-2019 is er geen significante concentratie van waarnemingen in dit gebied.
Een kleinere concentratie van waarnemingen is er in 'Territorium D', maar alleen in de winter 2019/2020. Deze waarnemingen vallen binnen een kortere aaneengesloten tijdsperiode, van half november tot eind december. Waarnemingen ontbreken hier volledig in de vier overwinterings maanden daarna (jan-apr).
De bovenstaande data geven duidelijk weer dat de AWD een zeer geschikte habitat biedt voor overwinterende klapeksters. De kenmerkende habitat van de territoria A, B en C, is een open landschap met een verspreide begroeiing van voornamelijk meidoorn bomen en struiken, en met een lagere begroeiing van duindoorn. In Territorium D is de meidoorn verhoudingsgewijs minder prominent aanwezig.
Het aantal jaarlijks bezette territoria lijkt te variëren van twee tot vier. Mogelijk ligt dit aantal voor het gehele AWD gebied nog 1 a 2 hoger. De kans dat een overwinterende klapekster elders, in een minder bezocht deel van het gebied, in deze drie winters onopgemerkt is gebleven, lijkt echter zeer klein.
Het lijkt zeer aannemelijk, maar niet bewezen, dat één of meerdere van deze klapeksters gedurende één of meerdere jaren trouw zijn aan bepaalde territoria. Op basis van fotos alleen is dit helaas niet met voldoende zekerheid vast te stellen. De klapekster is nogal schuw, en laat zich niet graag in close-up fotograferen.
In the above three winters, sightings concentrated in the four marked territories (A,B,C,D). Most consistent for all three years are the sightings in 'Territory A'. It centers on the 'Zwanenplas', covering all of the 'Groot Zwarteveld' and most of the 'Witteveld'. Also consistent over the three years are sightings in 'Territory B', but these are more variable in numbers. This territory covers the 'Middenveld' and the 'Groot Sprenkelveld'.
In the winter 2020/2021, the numbers of sightings in 'Territory B' are significantly lower than in the foregoing two winters.
Even more variable are the numbers of sightings in 'Territory C'. This territory covers the Southern limit of the 'Infiltration area' and the 'Palmveld' to the South. In the winter 2020/2021, the sightings in this area are numerous and most predictable. I have spotted the shrike in this area on each of my twenty day visits, from mid January until early April. I have observed its hunting and fouraging activities over many hours, which some fascinating results (see the 'Palmveld shrike' section below).
There is some concentration of sightings is this area also in the winter 2019/2020, but with much lower numbers. But this difference may be skewed by the fact that I did not make systematic sightings then. All registered sightings for that winter are by other visitors/observers. In the winter before that (2018-2019) there is no significant concentration of sightings.
There is a small concentration of sightings in the 'Territory D', but only in the winter 2019/2020. These sightings fall within a continuous shorter time period from half November until end December. There are no reported sightings anymore in the following four wintering months (Jan-Apr).
The above data proof that the AWD is offering favourable habitat conditions for wintering of the great grey shrike. The characteristic habitat in the Territories A, B and C is an open landscape with scattered trees and bushes of primarily hawthorn and patchy undergrowth of buckthorn. In 'Terrotory D', presence of hawthorn is less prominent.
The number of territories occupied by wintering great grey shrikes in these three winters appears to vary from two to four. For the entire AWD area there might be 1 to 2 more. But the possibility that one or more might have stayed undetected, in some of the parts least visited by observers, seems very unlikely nonetheless.
It is very probable, though not proven, that one or more of these shrikes are returning to the same territory in successive winters. This remains hard, if not impossible, to proof unambigeously based on photos alone. The great grey shrike is quite a shy bird, and doesn't like to be photographed in close-up.
De 'Middenvelder'
Plaats/Location: Amsterdamse Waterleidingduinen, Middenveld
Datum/Date: 8/11/2018
De 'Groot Zwartevelder'
Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Groot Zwarteveld
Datum/Date: 22/2/2018
AWD waarnemingen, winter 2021/2022
Het aantal geregistreerde waarnemingen in de winter 2021/2022 is aanzienlijk kleiner dan in de voorgaande drie winterperiodes.
De waarnemingen concentreren zich in de territoria A en B. Opvallend is dat waarnemingen in territorium B vallen in uitsluitend de eerste helft van de winterperiode (1 oktober t/m 31 december, 2021). Waarnemingen ontbreken er volledig in de tweede helft van de winterperiode ( 1 januari t/m 30 april).
Vermoedelijk (en hopelijk) heeft de 'Middenvelder' de resterende overwintering elders binnen of buiten de AWD doorgebracht.
De waarnemingen in territorium A zijn het meest talrijk, en beslaan wel de volledige winterperiode.
AWD sightings, winter 2021/2022
The number of registered sightings in the winter 2021/2022 is much smaller than in the three foregoing winter periods.
The sightings are concentrated in the territoria A and B.
Notable is that sightings in territory B fall exclusively within the first half of the winter period (1 oktober t/m 31 december, 2021). There are no sightings in the territory B area in the second half of the winter priod (1 January to May 1). Presumably (and hopefully) did the 'Middenvelder' spent the rest of the wintering period elsewhere within or outside the AWD.
The sightings in territory A are most numerous and cover the entire winter period.
Winter 2021/2022
Geregistreerde waarnemingen (blauwe stippen) van klapeksters in het centrale deel van de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD).
Bron: 'www.waarneming.nl', Filter: Klapekster, AWD, 10km-hok @52.439486, 4.504807
Tijd periodes:
1 oktober 2021- 31 december, 2021 (kaart links)
1 januari 2022 - 30 april, 2022 (kaart rechts)
Registered winter sightings (blue dots) of great grey shrikes in the central part of the 'Amsterdamse Waterleidingduinen' (AWD).
Source: 'www.waarneming.nl', Filter: Great grey shrike, AWD, 10km-Sq @52.439486, 4.504807
Time periods:
1 October 2021 - 31 December, 2021 (map left)
1 January 2022 - 30 April, 2022 (map right)
AWD waarnemingen, winter 2022/2023
AWD sightings, winter 2022/2023
Winter 2022/2023
Geregistreerde waarnemingen (blauwe stippen) van klapeksters in het centrale deel van de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD).
Bron: 'www.waarneming.nl', Filter: Klapekster, AWD, 10km-hok @52.439486, 4.504807
Tijds periode:
1 oktober 2022 - 30 april, 2023
Registered winter sightings (blue dots) of great grey shrikes in the central part of the 'Amsterdamse Waterleidingduinen' (AWD).
Source: 'www.waarneming.nl', Filter: Great grey shrike, AWD, 10km-Sq @52.439486, 4.504807
Time period:
1 October 2022 - 30 April, 2023
Territoria, in de afgelopen 10+ jaren
De 'www.waarneming.nl' database biedt de mogelijkheid om nog langer terug te gaan in de tijd. Zelfs tot meer dan tien jaar terug bevat deze voldoende waarnemingen voor een betrouwbaar beeld van de locaties en de bezettingen van klapekster territoria in de AWD.
De gegevens in de onderstaande tabel tonen aan, dat deze vijf territoria (A,B,C,D,E) over de afgelopen tien jaren in meer of mindere mate bezet zijn geweest. 'Territorium A' het meest consitent en nagenoeg continu. Voor de territoria B,C,D en E varieert het aantal waarnemingen sterker (XXX - X), en deze blijken allen ook zo nu en dan jaren onbezet te zijn gebleven.
Opvallend is dat er over deze periode van 10+ jaren geen andere concentraties van klapekster waarnemingen zijn elders in de AWD. Dit steunt de conclusie, dat in de AWD het aantal overwinterende klapeksters varieert van tenminste één tot maximaal vijf.
Territories in the past decade+
The 'www.waarneming.nl' database lets us go back in time farther. Even as far back as more than ten years, numbers of sightings are large enough to reflect reliably the occurences and occupencies of territories of great grey shrikes in the AWD.
The data in the table below indicate that these five territories (A,B,C,D,E) were occupied over the past decade. 'Territory A' most consistently and almost continuously. The numbers of sightings in the territories B,C,D,E vary more strongly (XXX - X), and all have remained unoccupied in some winters.
Remarkably, the data show that there are no other concentrations of sightings elsewhere in the AWD over the past decade+.
This supports the conclusion that in the AWD the number of wintering great grey shrikes varies from at least one to maxumum five.
Prooien
Het winter menu van de klapekster is tamelijk gevarieerd en bestaat hoodzakelijk uit veldmuizen, insecten (torren, kevers, krekels), reptielen, en kleine vogels. Afhankelijk van welk voedsel in het territorium onder al dan niet winterse weersomstandigheden te vinden is.
Een kenmerkend gedrag van de klapekster is het vastzetten van gevangen prooidieren op stekels in de vegetatie. Die stekels gebruikt de klapekster als een 'workmate' bij het ontleden van de prooi, en als een 'store mate' voor tijdelijke bewaring van prooi voor latere consumptie.
Tijdens een wandeling al lang geleden (2008), vond ik eens een forse kever vastgeprikt op het prikkeldraad van een afscheiding. Het was niet duidelijk of dit het werk was van een klapekster, dan wel van mensenhand. Het maakte niet uit want de vondst deed mij in elk geval denken aan dit typische gedrag van klapeksters (en andere klauwier soorten), en het leverde een leuke foto op.
Prey
The winter menu of the great grey shrike is rather varied, consisting mainly of mice, insects (e.g. beetles, crickets), reptiles and small birds. Dependent on availability in its territory under the prevailing winter weather conditions.
A characteristic behaviour of shrikes is their pinning of prey on thorns of vegetation. It uses these thorns both as a 'work mate' help in dismembering prey, and as a 'store mate' to keep food temporarily for later consumption.
During a walk in the dunes many years ago (2008), I once found a dung beetle pinned on spikes of a barb wire fence. I was not sure whether this was indeed a shrike-pinned beetle, or one just picked-up and pinned-up by passing person. It didn't really matter because it reminded me in any case of that typical shrike behaviour, and it made for a special photo.
Paardenmestkever (Geotrupes mutator).
Klapekster prooi voorraad ? (of iets van mensenhand).
Great grey shrike prey ? (or just a man-manipulated 'look-alike')
Plaats/Location: Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD)
Datum/Date: 22/07/2008
De 'Palmvelder'
Wat de AWD klapeksters betreft was de start van de winter 2020/2021 teleurstellend. Ik zag er beduidend minder dan in de voorgaande twee winters. Ook de gegevens van 'waarneming.nl' lijken dat te bevestigen. Voor de periode van 1 november tot 1 februari liggen de 2020/2021 aantallen 60% lager dan in 2019/2020 en 40% lager dan in 2018/2019 (NB. Aantallen gecorrigeerd voor 'groepswaarnemingen', d.w.z. dezelfde vogel gemeld door meerdere personen samen).
Op 13 januari zag ik uiteindelijk dan toch weer een klapekster. Deze keer in het 'Palmveld', direct ten zuidoosten van het 'Infiltratiegebied'. Bij een controlebezoek de volgende dag trof ik deze klapekster vrijwel op dezelfde plaats. En ook een week later (22 januari) vond ik hem hier weer. De jagende klapekster verplaatste zich regelmatig, over afstanden tot honderden meters, maar bleef binnen het 'Palmveld'. Ik hield de klapekster meer dan een uur in beeld, en zag deze regelmatig jagen (bidden en stoten) vanaf struik- en boomtoppen, op (voor mij onzichtbare) prooien in het hoge gras. Slechts één keer kon ik van ruime afstand de klapekster zien en fotograferen met de prooi in de snavel. Een groot insect.
Dat deze klapekster zijn vaste wintert territorium heeft in het 'Palmveld' bleek in de volgende twee weken. Bij meerdere bezoeken vond ik de klapekster snel weer terug in dit gebied, binnen een geschatte oppervlakte van een halve vierkante kilometer.
Op 4 februari observeerde en fotografeerde ik de klapekster onder gunstige weer's en licht omstandigheden, zelfs 4 uur lang. Ook nu joeg de 'Palmvelder' min of meer continu. En dankzij deze observatie inspanning werd veel meer duidelijk over zijn/haar bijzonder boeiende manier van jagen en de prooi.
The 'Palmveld' shrike
My sightings of the Great Grey Shrike over the early part of the 2020/2021 winter period were distinctly disappointing.
I saw clearly fewer than in the two foregoing winter periods. The same appears to be reflected also by the numbers of Great Grey Shrike sightings reported on the platform 'waarneming.nl'. Over the period from 1 November to 1 February, the 2020/2021 number are lower by 60% compared with 2019/2020 and by 40% compared with 2018/2019 (Note: reported numbers corrected for 'group sightings' multiples).
On Januari 13, I finally sighted a shrike again. This time in the 'Palmveld', to the SE of the 'Infiltration area'. I made a quick check visit the next day and found it almost in the same spot. And also a week later on 22 januari, I found it present in the same area. The hunting shrike shifted location regularly, over distances up to hundreds of meters but it remained within the 'Palmveld' area. I managed to keep sightings of the shrike and saw it hunt. Hovering in flight and diving onto prey in the tall grass. Once I saw the shrike return to a high tree perch with a large insect in its bill.
It became clear through the following two weeks that this shrike has its wintering territory in the 'Palmveld'. On several visits, I managed upon arrival to readily locate the shrike again, within a confined area of about half a square kilometer.
On 4 Februari, I observed and photographed the shrike under favourable weather and light conditions, for a solid four hours. During all that time the 'Palmvelder' was hunting more or less continuously. And through these extensive observations, I noted some fascination things abouts its hunting and its prey.
Het 'Palmveld' met z'n 'savanne'-achtige landschap. Een uitgestrekt open laag gelegen deel van het AWD middenduin, dat gekenmerkt door verspreid vrijstaande middelgrote bomen (meidoorn, berk, abeel) in een sterk vergraste vlakte. Bij hoge grondwaterstanden is het terrein drassig met stukken met open water. Een gunstig terrein voor de klapekster die vanuit boomtoppen jaagt op muizen en grote insecten op de grond in het lange gras.
The 'Palmveld' with its typical 'savanne-like' terrain. It forms an extensive open and low part of the AWD middle dunes, characterized by widespread solitary middle-sized trees (hawthorn, birch, poppel) in a sea of long grass. When the watertable is high, parts of the terrain are swampy with patches of open water. A favourable terrain for the great grey shrike to hunt for mice and large insects in the tall grass.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 4/02/2021
De 'Palmveld' klapekster. Spiedend jagend vanuit een meidoorn op prooi op de grond .
The 'Palmveld' (Great grey) shrike. Perched in a hawthorn, looking for prey on the ground.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 4/02/2021
Veenmollen
Ik deed die dag (4 februari) een boeiende ontdekking, door geduldig observeren van de jacht van afstand met de verrekijker. Na de vangst van weer een prooi in het hoge gras vloog de klapekster naar een lage kleine struik. Ik kon van afstand (100m +) door de verrekijker net zien, hoe een kleine licht bruine prooi werd vastgezet en achtergelaten tussen de takken. Nadat de klapekster was afgevlogen liep ik zeer benieuwd naar de duindoorn struik. Daar vond ik inderdaad het insect, waarvan ik de soort niet kende. Het was typerend door de klapekster vast gestoken op een doorn. Dwars door het kopschild. Het insect bewoog nog zwak poten en voelsprieten maar vertoonde geen verwondingen, anders dan de doorboring door de stekel. De prooi was duidelijk levend vastgepind als voorraad voor latere consumptie. Ik nam voor determinatie de onderstaande twee fotos (Tele 700 mm en Iphone close-up). 's Avonds thuis werd duidelijk dat dit een 'Veenmol' is.
NB. Het artikel "Waarnemingen van de veenmol Gryllotalpa gryllotalpa in de duinen van Noord-Holland (Orthoptera)", Nederlandse Faunistische Mededelingen , Volume 26 p. 27- 30, Auteur: Wilbert Kerkhof, is een interessante referentie m.b.t. veenmol voorkomen in de duinstreek.
Mole crickets
That day (4 Februari) patient and persistent observations through binoculars revealed some fascinating things. After catching a prey in the tall grass, the shrike flew into a small isolated hawthorn shrub. From some 100+ metres distance, I saw through binoculars how the shrike fastened a small light brown prey onto a branch. After the shrike had flown off, I went to inspect this deposit. There I did readily find it. A large insect unfamiliar to me. But clearly recognised it as the typical tell-tale Shrikes family way of impaling prey on thorns. A hawthorn spine had fully penetrated the insect's conspicuous head shield. The insect still moved weakly its legs and antennae but it had no visible wounds, other than that pierced pantser. Clearly, the shrike had impaled the prey alive and left it stored for later consumption. I took the two photos below (Tele 500 mm en Iphone close-up) for back-home determination. There it became clear quickly that this was a European Mole Cricket.
The article entitled "Waarnemingen van de veenmol Gryllotalpa gryllotalpa in de duinen van Noord-Holland (Orthoptera)", Nederlandse Faunistische Mededelingen , Volume 26 p. 27- 30, Author: Wilbert Kerkhof, is an interesting reference for information about the presence of the mole cricket in the Netherlands coastal dune belt. (Summary only, in English).
Veenmol / European Mole Cricket
Een groot (5 cm) geelbruin gevleugeld krekelachtig insect, gekenmerkt door een paar viervoudig geschubde korte 'graafpoten' direct achter de kop, en door een karakteristiek kopschild. Deze was door de 'Palmvelder' een paar minuten eerder (levend) vast gestoken op een doorn van een duindoorn die het kopschild doorboort.
A large (5 cm) yellowish brown winged cricket-like insect. Behind the head there are a pair of short 'digger' forelegs with four pointed triangular extensions, and a prominent protecting armor plate. The 'Palmvelder' shrike had just, minutes before, impaled the insect on the thorn of the buckthorn bush which penetrates the head shield.
Photo/Lens: 700 mm (500 mm, 1.4x) 'close-up'
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'.
Datum/Date: 4/02/2021
Veenmol / European Mole Cricket
Rug aanzicht / Back view
Photo/Lens: Iphone 'close-up'
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 4/02/2021
Het grote insect, zichtbaar op de linker foto onder van 22 januari, is dus onmiskenbaar ook een veenmol. En op 4 februari zag ik nog een tweede keer de 'Palmvelder' zijn prooi vastzetten in een struikje. Wederom een veenmol, en ook deze was vastgezet op een doorn door het kopschild (foto rechts).
So the large insect, visible on the photo of 22 Januari (photo below, left), clearly is a Mole Cricket just the same. And on 4 February I saw the 'Palmvelder' secure another prey in a small bush once more. No surprise anymore on that second inspection. As expected yet again a Mole Cricket and likewise impaled through its head shield (photo below, right).
De 'Palmvelder' klapekster met een veenmol bij de kop, net gevangen in het hoge gras.
The 'Palmveld' Great Grey Shrike with in it's bill a Mole Cricket it just caught in the tall grass.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 22/01/2021
De tweede veenmol die ik door de 'Palmvelder' zag vastzetten in een bosje. Handig laag, .... op ooghoogte voor een Iphone close-up .
The second mole cricket I saw getting impaled by the 'Palmvelder' shrike in a small bush. Neatly low,..... at eye height for an Iphone close-up shot.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 4/02/2021
Het is verleidelijk om te concluderen dat deze wijze van vastzetten (door het kopschild) blijkbaar systematisch is. Zeker is wel dat zo de veenmol zo het meest stevig (en dodelijk) vastzit. Een stekel door het wekere achterlijf zal beslist een grotere kans hebben van prooiverlies (los raken, alsnog ontsnappen). Kortom, fascinerend om dat in verdere observaties te verifiëren.
Opvallend was, dat er in beide geïnspecteerde struikjes maar één enkele veenmol te vinden was. Geen centrale voorraad plaatsen dus. Vergelijkbaar met b.v. de wijze waarop Vlaamse gaaien enkele eikels verbergen op steeds verschillende plaatsen.
En wat ook opviel was, dat de 'Palmvelder' met een net gevangen prooi een keer een aanzienlijk afstand (tot een paar honderd meter) vloog, om die dan daar pas vast te zetten. En om dan direct weer terug te vliegen, naar waar de veenmollen prooi dichtheid blijkbaar het grootst was.
Fascinerende waarnemingen en vermoedens, die ik verder in volgende winterseizoenen hoop te kunnen herhalen en bevestigen.
Wordt vervolgd ...........!
It is tempting to conclude that this must be its systematic way of impaling this particular species of prey. It is without doubt the way in which the mole cricket is secured most firmly (and deadly). Impalement through its much weaker abdomen certainly would run a bigger risk of loosing the prey (unfastening, escape alive). So most fascinating to verify that in more sightings.
It struck me that I found in both bushes only a single mole cricket. These weren't stashes for storing more prey. Comparable with for instance how the Eurasian Jay hides each single acorn in a different place.
Remarkable also was that the 'Palmvelder', after catching a mole cricket, once flew quite a large straight line distance (even up to a few hundred metres) to some place to impale it in a bush. And remarkable that it then flew straight back to about where it had caught it. The area where the concentration of mole crickets apparently was the best for its hunting.
Fascinating observations and presumptions that I hope to repeat and verify further in following winter seasons
To be continued........!
Winter week
Dat er veenmollen boven de grond scharrelden in januari, typeert de mildheid van de Hollandse winter. Er was tot dan toe (4 januari) nog geen enkele vorstdag geweest. Maar daar kwam drastisch verandering in. Plotseling arriveerde alsnog de winter met matige tot strenge vorst en aanzienlijke sneeuwval (Sneeuwstorm op 6-7 februari). En dat winterweer hield een hele week aan.
Ik was dus zeer benieuwd of de 'Palmveld' klapekster door die extreme weersomslag misschien zou zijn verdreven (verder zuidwaards). Door voedselgebrek misschien, door het dichte sneeuwdek. Ik controleerde op 9 februari de twee vastgepinde veenmollen. Eén zat er nog precies zo, onaangeroerd. De andere was weg dus vermoedelijk door de 'Palmvelder' opgepikt en gegeten. En de 'Palmvelder' zelf, .....die zat ook nog gewoon op z'n post. In een hoge boom, aan de zuidkant langs het Kromme Schusterkanaal.
Even plotseling zoals de winter toesloeg, zo razend snel was ook zijn aftocht. En heus 'voorjaarsweer' deed zijn intrede midden februari. Volop zon en nog niet eerder geregistreerde temperaturen tot 18 C.
Nu vroeg ik mij af of deze extreme weersomslag misschien een (vroeg) einde maakte aan de overwintering van de klapekster?
Nee, ook dat was niet het geval. Op 23 en 24 februari was hij gewoon weer op zijn post, op precies dezelfde plaats als eerder. En nog veel langer, zoals later zou blijken
Winter to spring
Having mole crickets active at the surface in January, says much about the mildness of the Dutch winter these days. Until then we hadn't had a single day with sub-zero temperatures. That changed drastically in a matter of two days. Suddenly winter arrived with a vengence with moderate to severe frost (< -10 C) and intense snow fall (Snowstorm on 6-7 Februari). And this firm grip of winter lasted a whole week.
I was therefore curious whether this extreme change of weather had made the shrike disappear, i.e. move further South. Possibly forced by sudden lack of prey because of the snow cover.
On 9 Janauri, I checked the sites of the two impaled mole crickets. One of the crickets was still there, untouched. The other one wasn't so the 'Palmvelder' must have picked it up to eat. And the 'Palmvelder' itself,.....it was still there too.
I spotted it perched on a tall tree South of the 'Kromme Schusterkanaal'.
As suddenly as the winter spell had arrived, as fast did it retreat. Balmy spring weather took over within just a few days. With plenty of sunshine and unprecedented record temperatures up to 18 degrees C.
Now I wondered whether this extreme change of weather, had possibly terminated early the wintering stay of the shrike. No it hadn't. On 23 and 24 February, I found it back again in the very same spot. And much longer still as it became clear later.
De 'Palmvelder' klapekster op de uitkijk naar prooi vanuit de top van een meidoorn.
The 'Palmvelder' great grey shrike looking out for prey from the top of a hawthorn.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 23/02/2021
De schuwe 'Palmvelder' klapekster laat zich meestal niet dicht benaderen maar gunt mij een keer zowaar toch een close-up.
The shy 'Palmvelder' great grey shrike is hard to approach most of the times, but trial and patience got me a nice close-up in the end.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 23/02/2021
De 'Palmvelder' klapekster op de uitkijk naar prooi vanuit de top van een meidoorn.
The 'Palmvelder' great grey shrike looking out for prey from the top of a hawthorn.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 23/02/2021
Voorjaarsprooien
Het bijna voorjaarsachtige weer in de tweede helft van februari zet de natuur al direct in de eerste versnelling. Zingende lijsters, roffelende spechten, en ook de vroege voorjaarsbloeiers schieten de ontdooide grond uit.
En ook op het menu van de klapeksters prijken direct al weer 'voorjaarshapjes'. Dat werd boeiend duidelijk op 2 maart, toen ik de 'Palmvelder' weer spotte, net even buiten z'n vertrouwde Palmveld gebied.
Van .....500 m afstand deze keer zie ik hem zitten, zeer hoog in de top van een grote zwarte populier. Was net aan de lunch begonnen onder de 'Tweelingbergen' op het Witteveld. Ik besluit om de lunch maar even te laten, en in z'n richting terug te lopen. Die heb ik dus blijkbaar toch gemist, daar lopend en speurend een uurtje eerder.
Terug aan het Kromme Schusterkanaal op de overgang naar de 'Appelenpan', spot ik hem weer, jagend vanaf een meidoorn. Van 50-100 meter afstand zie ik hem een snelle 'duikvlucht' maken naar de grond, en direct weer terug naar z'n meidoorn post. Zonder prooi. Even later alweer een duikvlucht en nu is het wel raak. De afstand is te groot om te kunnen zien wat deze kleine prooi zou kunnen zijn. Wel zie ik dat deze niet in de keel verdwijnt. Hij vliegt naar een lagere kleine meidoornstruik, en ik zie hem kort bezig in de struik.
Geluk!.....want die prooi heeft hij dus vrijwel zeker weer vastgezet als voorraad hapje. En weg vliegt hij al weer richting 'Palmveld'. Eerst loop ik door naar een lage heuvel om te zien of ik hem weer kan vinden. Maar hij is uit het zicht verdwenen. Dus dan maar nieuwsgierig terug naar de meidoorn. Snel vind ik wat ik zoek. Prachtig en verrassend, ..... een kleine zandhagedis!
Ik schiet er uitgebreid fotos van (500 mmm, .. en Iphone close-ups). Niet eenvoudig tussen die dicht ineen groeiende takken vol stekels.
Vastgepind op een stevige stekel. Pal achter de kop. Nog levend zo blijkt ook nu weer, als ik het hagedisje zijn bek even kort een paar maal zie open sperren. De rauwe realiteit van de natuur is boeiend mooi, ....en 'hard'.. voor 't gevoel.
Spring prey
The almost spring-like weather in the second half of February shifts thawing nature straight into first gear. The first thrushes start singing and and early woodpeckers sound their drummings. Spring bloom and butting is getting under way.
And for the great grey shrike, typical spring 'bites' appear already on its menu. I got living proof of that on the second of March, when I spotted the 'Palmvelder' great grey shrike again just a bit outside its trusted 'Palmveld' area.
From ....500 metres distance this time, I see it sitting very high in the top of a big Black Poplar. I had just started my lunch close to the 'Tweelingbergen' in het 'Witteveld' area.
I decide to pauze my lunch and start walking back in its direction. Realising that I must have just missed it, while walking and searching in that area in the hour before.
Back at the Kromme Schusterkanaal and standing on the crossing to the 'Appelenpan', I spot it again hunting from the lower top of a hawthorn. From 50-100 metres distance I see it glide-dive to the ground and fly straight back up again to its hawthorn post. Without a prey. Moments later it glide-dives once more and scores a prey this time. The distance is too large to see what kind of small prey this could be. But I do see that it doesn't swallow it. Instead it flies off with it to a smaller lower hawthorn bush, and briefly manouvres through it. Great ! ....This means that it almost certainly has pinned its prey as a stored bite in that little bush. And off it flies again into the Palmveld area. I continue walking to a low dune hill to check whether I can relocate it. Binocular-scan the surrounding but don't see it anymore. So with high expectations, I walk back to that hawthorn. Quickly my eye strikes what I am looking for. Beautiful and surprising, .....a small Sand Lizard (Lacerta agilis)!
I shoot quite a few photos (500 mmm, .. en Iphone close-ups). Challenging because of the densely packed thorny branches all around it. It sits impaled on a large thorn. Straight behind its head. Still alive as I see its mouth gaper open slowly a few times. Raw nature fascinates, ...and.... surely feels harsh that instant.
Een kleine zandhagedis is een vroege 'voorjaarsprooi' van de 'Palmvelder' klapekster. Vastgepind op een stevige meidoorn stekel, pal achter de kop.
A small Sand Lizard is the early spring-prey of the 'Palmvelder' great grey shrike. Impaled onto a hawthorn spine, right behind its head.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 2/03/2021
Al fotograferend blijkt dat het hagedisje levend vast gestoken is. Met tussenpozen spert het een paar keer kort zijn bek open. De rauwe realiteit van de natuur is boeiend mooi, ....en 'hard'.. voor het gevoel.
While taking photos, I discover that the sand lizard got impaled alive. Intermittently, it opens its beak a couple of times. The raw reality of nature fascinates, ...and.... feels harsh that instant.
Plaats/Location: Vogelenzang, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD), 'Palmveld'
Datum/Date: 2/03/2021
Een week later op 8 maart check ik de hagedis prooi opnieuw. Die blijkt dan al weer verdwenen. Aannemelijk dus door de klapekster in die tussentijd als een voorraad hapje opgegeten.
En op 22 maart zie ik de 'Palmvelder' klapekster weer op bijna dezelfde plaats. En ook dan observeer ik hem met de verrekijker gedurende bijna een uur. Jagend vanaf boom en struik toppen. Hoe bijzonder goed zijn prooi detectie vermogen is, blijkt als ik hem van afstand zie zitten in de top van een 25 m hoge populier aan de zuidzijde van het Kromme Schusterkanaal. Ik volg hem met de verrekijker terwijl hij een lange rechte duikvlucht maakt, en zie hoe hij vlak boven de grond een vliegende prooi (insect) vangt. Daarmee vliegt hij naar een laag boompje, en na enig vegen van de prooi tegen takken eet hij die prooi op. Dat laagvliegende kleine insect (een kever neem ik aan) spotte hij dus feilloos. En dat tegen een achtergrond van begroeide bodem, en op een rechte vlucht afstand van .... 80 meter! (naderhand gemeten).
Wat later zie ik hoe hij na enige tijd vanuit de top van een struik vliegt naar een andere struik dichtbij. Tussen de dichte takken pikt hij iets op, en in de top van de struik eet hij dat op. Ook dus weer een voorraadhapje verorberd, .... als een 'tussendoortje'.
A week later I check again whether the lizard is still there. It isn't. So the shrike must have collected and eaten the stored bite.
On March 22 I spot the 'Palmvelder' shrike in nearly the same location. Routinely, I follow through binoculars its hunting for about an hour. Hunting from the tops of various trees and bushes.
How formidable its capabilities of detecting prey are, gets demonstrated on one of its flight&bite sorties. Sitting in the very top of a very tall (25 m high) poplar, it makes a sudden diving flight. I follow it through my binoculars and see it scoop a flying prey (insect) just above the ground. It flies off with it to the top of a near small tree. And after some sweeping the prey against branches it swallows it. So it spotted that low flying insect (a beetle I guess) flawlessly. Against a background of low grassy vegtation, and at a straight flight distance of .....80 metres (measured afterwards).
A bit later, I see it leave another hunting post on a bush and fly to another bush close by. It plunges into that bush and picks up something from in between the branches. Back at the top of the bush I see it swallow another bite. So clearly picked up and ate another one of its stored bites, ..... as an 'in-between'.
En ... veldmuizen
Een paar jaar geleden zag ik een 'Middenvelder' klapekster een keer wegvliegen met een muis. Die verdween toen helaas direct uit zicht, zodat ik het vervolg ervan (direct eten of verbergen) mistte.
Op 30 januari 2023, op weer een ronde door het Palmveld, spot ik vanaf een heuveltje vertrouwd een klapekster in de top van een boompje. Ga direct in het gras zitten en begin met observeren. Hij maakt enkele korte vluchten naar de grond, maar die leveren zo te zien door de verrekijker geen prooien op. Maar na een klein half uurtje is het dan toch wel raak. Duidelijk zichtbaar heeft de klapekster nu een muis verschalkt. Zit daarmee kort in een hoge struik, maar vliegt vervolgens met muis terug naar de grond en verdwijnt voor mij uit het zicht, net achter een paar kleine duindoorn struikjes en hoog gras. Terwijl ik de plek dichter nader vliegt de klapekster al weer op ........zonder muis ! Die heeft hij daar zeker ergens verborgen. Zoeken dus en bijna direct vind ik een lichtbruin veldmuisje, levenloos. In een lage duindoorn tussen wat dunne takjes. Maak direct wat fotos (met Iphone) en haal het dan voorzichtig uit de struik. Het zit niet vastgestoken maar is enkel licht vastgedrukt. Op mijn handschoen bekijk ik het, en zie geen verwonding. Alleen een minimaal spatje bloed in het haar op de kop. Met zijn scherpe haakvormige snavel heeft de klapekster het wel direct gedood, om het zo hervindbaar achter te laten. Maak nog enkele fotos en druk dan het muisje weer vast op precies dezelfde plek tussen de takjes.
Inspecteerde de plaats opnieuw de volgende dag en de muis was al weer opgepikt.
And ....voles
English text to follow
De klapekster heeft het gedode veldmuisje enkel licht vastgedrukt tussen wat takjes in een lage duindoorn struik.
Een minimaal spatje bloed is zichtbaar rechtsonder aan de kop boven de lichte snorharen.
Kenmerkend voor de veldmuis zijn de korte pootjes en het korte behaarde staartje.