Mijn eerste 'kleine bonte' ......! Herinner 't mij nog precies waar dat was.  Een slordige 50+ jaren geleden ! Nog jeugdig toen, op pad met mijn eerste 7x50 langs de binnenduin rand bij Santpoort Noord. Zou die bewuste boom zo nog kunnen aanwijzen, in Kennemergaarde. Aangenomen dat die er stug doorgroeiend nog steeds staat.

Zo'n blijvende  herinnering,..uit mijn bevlogen  'vogelaarse leven'. Het was een waarneming op zicht. Toevallig want mijn oren waren toen nog niet zo getraind in het onderscheiden van de roffels en roep van de 'kleine B' en de 'grote B'.

Nog steeds, of beter gezegd weer, woon ik langs de binnenduin rand. Nu, vijftig plus jaren later, in landelijk Vogelenzang'. Gezegend in 't groen, met de Amsterdamse Waterleidingduinen en 't Landgoed huis te Vogelenzang op slechts minuten loop afstand. Gebieden waarin de 'kleine B' zich zo nu en dan laat zien (en/of horen). Maar zeker niet met grote regelmaat, want hun aantallen zijn bescheiden.  Sovon's landelijke raming houdt het op zo'n vijf tot zes duizend broedparen.  Met aanvullende trek in de wintermaanden toenemend tot het drievoudige. Zwaar in de minderheid dus in vergelijk met de 'Grote B' (Sovon: broedparen 75-100k, winter aantallen 200-300 k). Het voorkomen concentreert zich in midden Nederland (Gooi en Veluwe) en in het (zuid-)oosten. Aantallen in West Nederland (N/Z Hollandse duinen) zijn nog meer bescheiden. De Atlas van de Noord-Hollandse broedvogels (2005-2009) vermeldt voor Zuid Kennemerland een broedpopulatie aantal van slechts enkele tientallen paren.

Broedpaar 2020

Deze Tail&Tale verhaalt over mijn verrassende ontdekking in april 2020 van een broedpaar kleine bonte spechten in de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD). Een succesvol broedgeval waarvan de jongen (een onbekend aantal) eind mei zijn uitgevlogen .

Het is 11 April. De dagen ervoor heb ik fotoshoots gemaakt in de AWD van broedparen vink en boomklever. Nu ben ik vroeg in de ochtend weer in de AWD, in het 'Eiland van Rolvers' gebied. Doe daar op mijn eerste telronde voor het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP) van 2020.  Behoedzaam loop ik, kijkend en luisterend, stap voor stap door laag eiken hakhout.

Dan plotseling, vlak voor mij op maar enkele meters afstand, duikt hij op, ....een mannetje 'kleine bonte'.  Hij vliegt niet eens weg, maar verdwijnt aan de achterzijde van een enkele meters hoge afgebroken stam van een dode abeel. Met ingehouden adem doe ik een paar passen in die richting. Hij vliegt wat meters en landt weer op korte afstand op een dun eiken stammetje, nog steeds goed ik mijn zicht.

Ik inspecteer de achterzijde van de abeelstam en zie daarin meerdere spechten gaten. Oude donkere gaten. Van grote bonte spechten aan de opening afmetingen te zien. Maar zie dan ook nog een kleiner gat. Met een vers uitgehakte rand van geelbruin dood hout. Ik twijfel. Zou dit z'n nest kunnen zijn ?. Zo uitzonderlijk laag, op oog hoogte minder dan twee meter boven de grond !

Kijk weer rond maar zie de 'kleine bonte' niet meer. Besluit dan om te blijven posten van wat grotere afstand. En na maar enkele minuten wachten wordt mijn vurig hoop al vervuld. Daar is hij en nadert langzaam, bewegend van boom naar boom, weer de plaats van abeel stam. Landt er op en hangt dan een paar tellen later pal voor die kleine holte. Na enig rondkijken wipt hij dan naar binnen. Mijn twijfel, ongeloof, slaan om in opwinding. Zo'n unieke vondst, en zo ongelooflijk mooi in vol zicht. Blijf kijken en even later steekt hij zijn kop weer een stukje uit de opening. Zijn bek vol met fijn hout haksel. Hij werpt dat naar buiten en verdwijnt weer naar binnen.  Kijk nog een tijdje, en zie hem nog meerdere keren hout haksel uitwerpen. Die is serieus bezig met nestbouw dus !

In jubelstemming ga ik dan toch weer verder met mijn telronde. Denk al lopend na over hoe ik morgen al eerste fotos kan maken. Over beste plaats en richting, en over afstand en de te gebruiken dekking (camouflagenet of schuiltent). Zeker onder dekking om verstoring te vermijden.

De kleine bonte specht man hangt voor het nestgat, en is druk bezig met de bouw van het nest. De foto vangt nog net een uit de nestrand gehakt wegvallend houtsnippertje (linksonder).

Even later knikt hij de nestholte in. Zie hem daarna meerdere keren weer in de opening verschijnen, met zijn bek vol uitgehakte houtsnippers. Die laat hij vallen en zakt dan weer terug in zijn 'werkholte'.

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen
Datum/Date: 12/4/2020

Jongen voeden

Ik blijf de weken erna weg van de omgeving van het nest. Om de nestelende kleine bonte spechten niet te storen in dit vroege stadium van nestbouw en eieren leg.

Op mijn BMP telronde van 5 mei zie ik geen kleine bonte specht in het gebied. Ter vermijding van verstoring post ik doelbewust niet bij het nest. Eind april en in de eerste weken van mei besteed ik tijd aan footshoots elders in de AWD, van nestelende boomklevers, grote bonte spechten, en van fluiters (zingend maar niet broedend).

Pas midden mei post ik opnieuw bij het nest. Gelukkig tref ik het paartje daar weer, nu al druk bezig met het voeren van hun jongen. Op 17 mei maak ik een tweede fotoshoot, en dat levert weer prachtige momenten en een mooie serie beelden op.

De jongen krijgen een gevarieerd menu toegestopt, bestaande uit rupsen, insecten en ook, opvallend vaak spinnen. Ik zie ze geen poppen of eieren voeren, zoals grote bonte spechten dat veel doen (en de groene spechten merendeels tot uitsluitend).

Jongen

Ruim een week water op 26 mei maak ik een derde en laatste fotoshoot. Deze keer laten ook jongen zich zien in de nestholte opening. Ik realiseer mij dat dit mijn laatste keer zal zijn dat ik de familie 'kleine bonte' bezig kan zien op het nest. Het uitvliegen zal vermoedelijk één van de komende dagen gebeuren. Gedurende anderhalf uur observeer en fotografeer ik hun voer activiteiten. Wederom vanuit de eerder gekozen dekking positie op 10+ m afstand.

'Groen' vervolg

Nog diezelfde dag, 26 mei in de avond, begin ik aan een zomogelijk nog uniekere meerdaagse fotoshoot. Een dag eerder ontdekte ik, eveneens in de Amsterdamse Waterleidingduinen, een paartje groene spechten met een nest met jongen. Die jongen zijn dan al flink uitgegroeid en worden in de nestholte opening gevoerd. Een uniek 'groen' vervolg op de fotoshoot van de 'kleine bonte'.

Uniek vooral, zo zou blijken, als ik begin juni (1-3) getuige ben van het uitvliegen van de jongen. Een zeldzaam mooie herinnering voor het leven.

2021 herhaling .....?

Wat zou het fantastisch zijn als ook volgend jaar (2021), de 'kleine bonte spechten' hetzelfde nest opnieuw zouden gebruiken. Met die gedachte ging ik hoopvol het nieuwe jaar in. Maar nog geen dagen later, op 4 januari, doe ik een ontluisterende ontdekking.

De vermolde en wat overhellende abeel stam, het 'huis van de kleine bonte', ligt geveld op de grond (foto onder). Bezweken, aan de basis afgebroken, onder zijn eigen gewicht.  Een trieste aanblik. Aanvankelijk berustte ik in het lot dat daarmee de kans op een 2021 nestplaats herhaling vervlogen was. Maar bij een latere inspectie vroeg ik mij af, of ik die stam misschien toch weer in z'n oude stand terug zou kunnen plaatsen. En zo gedacht, zo geprobeerd !.

Het gewicht valt helaas bar tegen ! Loodzwaar is de stam, door het vochtige dode hout. Zie als enige mogelijkheid, om de stomp rest in de grond uit te graven tot een ondiep gat. Het verwijderen van het totaal vermolde hout gaat zeer vlot. Verzamel dan enkele extra stevige dode eik takken met voldoende hefboom lengte. Met behulp daarvan krik ik de stam beetje bij beetje op tot in een zo groot mogelijke kiepbare hoek. En het 'onwaarschijnlijke' lukt wonder boven wonder. Met intens duwen kiept en richt de abeel stam zich weer in de oude stand. Door de terugplaatsing van het uiteinde van de stam in het ondiep uitgegraven steunende gat, zit de nestopening nu wel op nog iets kleinere hoogte boven de grond, maar het oogt toch kansrijk zo.

En ......, in het voorjaar wordt het nest zowaar opnieuw gebruikt! Door....., een paartje pimpelmezen. Een verrassing maar niet de gehoopte.  Maar wel toch één met een zilveren randje,.... en met een glimlach.

AWD Waarnemingen

Tot slot van deze Tail & Tale nog wat over de aantallen van waarnemingen van kleine bonte spechten in de AWD.
Het platform www.waarneming.nl is een goede bron van data.
En ook de jaarverslagen van ringvangsten door het lokale vogel ringstation (VRS AWDuinen) zijn een interessante bron.

Gegevens van beiden laten een toename zien van aantallen waarnemingen c.q. vangsten.

Om met de laatste te beginnen. De jaarverslagen (beschikbaar vanaf 2000) laten een stabiel beeld zien van jaarlijks geen of slechts één geringde kleine bonte specht. Dat beeld verandert opmerkelijk over de afgelopen periode 2017-2021, met meer variatie (1 in 2018, 8 in 2021) en een periode gemiddelde van 5 tot 6. Van de 2021 vangsten (8) waren er 4 nieuw geringd en 4 waren eigen terugmeldingen (herhaalvangsten). Het merendeel van de vogels waren nieuw geringde (gemiddeld 4 tot 5). Deze getallen lijken dus te wijzen in de richting van een mogelijke recente structurele toename in aantallen in de duinstreek langs de Westkust.

Dit past in het beeld van de Sovon gegevens, die een gestage toename laten zien over een lange periode van afgelopen decennia (1985-heden). Ook wordt gewezen op een relatief opvallende toename van de broedpopulatie in de duinstreek.

Ten slotte de Waarneming.nl gegevens. Ook die laten een uitgesproken groei van aantallen waarnemingen zien. Duidelijk weergeven in de onderstaande kaarten van aantallen voor successievelijke 5-jaars prioden.

De substantieele toename van waarnemingen over de afgelopen twee decennia lijkt in overeenstemming met door Sovon vermelde trends, landelijk en in de Westkust duinstreek in het bijzonder.

Bij de Waarneming.nl data moeten wel enige kanttekeningen worden geplaatst. Over de betreffende tijdsperiode (2000-2020) is het jaarlijks aantal geregistreerde waarnemingen explosief toegenomen. Als gevolg van een sterke toename in natuur recreatie enerzijds, en anderzijds van de sterk gestegen populariteit van het 'vogels kijken' (en fotograferen!). In het bijzonder in het afgelopen decennium, en meest recent nog verder versterkt in de achter ons liggende 'Corona jaren'.

De distributie van waarnemingen in het kaartbeeld illustreert het  preferente voorkomen van de kleine bonte specht in de meer beboste delen van het binnenduin en het middenduin. De opvallende plaatselijke concentraties van waarnemingen vallen samen met de concentraties van bezoekers langs de drukste wandelpaden nabij de AWD toegangspunten (Oase en Panneland).

Met de populatie toename, en met een extra vijftig jaren vogelaars ervaring, hoop ik dat een volgend broedpaar sneller op mijn pad komt dan dit eerste. Maar dat het weer zo ongelooflijk mooi op oog hoogte in perfect vrij zicht zal zijn, dat lijkt mij vrijwel uitgesloten.