Black-bellied dipper

Cinclus cinclus

Zwartbuikwaterspreeuw


Black-bellied dipper, Zwartbuikwaterspreeuw

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 27/2/2018

In the Netherlands, the black-bellied dipper (Northern nominate) is a rare winter migrant visitor from Scandinavia. In Norway 'Cinclus' enjoys celebrity status as the national bird ('Fossekall', which translates as 'waterfall-caller'). In Scandinavia the bird is known under staggeringly many different local names. Some 70 in Norway and another 50-60 in Sweden alone.
It got its English species name 'dipper' for its characteristic rhythmic dipping or up-and-down bobbing body movements. 

It has its habitat along rocky clear fresh water courses (rivers and streams) and it loves waterfalls and cascades. That makes it very picky in where it selects to hang out as migrant guest in Dutch winters. Such biotopes are very scarse in the Netherlands.

One of such locations is the coastal dune belt, West of Amsterdam, in the socalled 'Amsterdamse Waterleidingduinen' (AWD). This is where the tap/drinking water for a large part of the Western Netherlands (including Amsterdam) is produced by 'Waternet'

Here the 'rocks' are man-made and so are the small 'streams and falls'. The 'Waternet' infrastructure includes an extensive complex of inter-linked pumpstations and large canals and ponds. These include in a few places small open 'feeder channels' and flush-ponds', which mimic 'Cinclus' beloved 'streams & falls'. To dipper's delight, their continually running clear waters never ice over and, most importantly, harbour food aplenty.

The black-bellied dipper is an irregular winter visitor to the AWD location. The Waarnemingen.nl records list sightings for the last three winterperiods. This winter for a record continuous length of almost four months (2018, Mar/2017, Dec). The two winters before for much shorter periods of only three days (2017, Mar) and two weeks (2016, Jan/2015, Dec). Earlier sightings were made in the winters of 2010 and 2011, and before that in 2001/2002. Waarnemingen.nl reports that there also were some AWD-sightings in the eighties.

The reported earliest sightings, however, go as far back as the fifties. The annual report 2010 of the 'Vogelringstation Amsterdamse Waterleidingduinen' (bird ringing station) includes a page-short article (in Dutch) titled 'De Waterspreeuw(en) van de AWD, written by Mr. Hans Vader. It reports that; "in the fifties there were more and also more scenic waterfalls in the AWD. Then it was common that one or more dippers arrived by the end of October, and stayed all through the winter, often until March".

It therefore appears even likely that dippers have been staying over winters in the AWD, ever since the attracting (winter)habitat of flowing streams and falls of water is present there.

Regarding the irregular sightings over the past two decades (2001-2018). It is possible but very unlikely that it was actually present in more years but that its presence in those other years might have gone unnoticed. The visiting (usually single) bird tends to be present in an area which is rather limited in extent and which is easily accessible and visited daily by many experienced avid birders and nature photographers.

Its irregular periodic visits might correlate with varying winter weather conditions and/or winter food availability (scarcity) in its Scandinavian residence range. Or, more simply, some winters it may migrate to other locations.

In Nederland is de zwartbuikwaterspreeuw (Noordelijke nominaat) een zeldzame wintergast afkomstig uit Scandinavië. Het is de nationale vogel van Noorwegen ('Fossekal'; vrij vertaald 'waterval roeper'). De vogel heeft in Scandinavia een uitzonderlijk groot aantal lokale namen. Wel 70 in Noorwegen en nog eens 50-60 in Zweden. De Engelse benaming 'dipper' verwijst naar de karakteristieke ritmische op/neer bewegingen (dipping) van het lichaam.

Zijn biotoop bestaat uit stenige en heldere rivieren en stromen, en is vaak te vinden nabij watervallen en stroomversnellingen.
Dat maakt dat de zwartbuikwaterspreeuw maar op enkele plaatsen in ons land voorkomt. Zulke biotopen zijn immers nauwelijks aanwezig.

Eén van deze voorkomens is in de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD). Uit dit duingebied levert 'Waternet' het leidingwater voor een groot deel van West Nederland (incl. Amsterdam).

Hier is zijn biotoop ('stenige stromen') kunstmatig, d.w.z. door mensen hand gevormd. De 'Waternet' infrastructuur omvat een uitgebreid complex van grote kanalen en bekkens. Op een aantal plaatsen zijn er verbindende waterstromen (kleinere kanalen, overlopen, cascadebekkens), die overeenkomst hebben met de waterspreeuw's natuurlijke biotoop. Bij uitstek geschikt als winterverblijf want de stromen zijn nimmer bevroren en in het heldere water is er voor de waterspreeuw voldoende voedsel aanwezig. 

De zwartbuikwaterspreeuw wordt als een onregelmatige wintergast waargenomen in de AWD. Waarnemingen.nl vermeldt waarnemingen in de afgelopen drie winterperioden. Deze winter voor een uitzonderlijk lange periode van bijna vier maanden (2018, mrt/2017, dec). In de twee winters daarvoor voor veel kortere perioden van slechts drie dagen (2017, Mrt) en twee weken (2017, jan/2016, dec). Er waren eerdere waarnemingen in de winters van 2010 en 2011, en daarvoor in 2001/2002. Waarnemingen.nl vermeldt voorts dat er ook in de tachtiger jaren, één of meerdere waarnemingen in de AWD zijn geweest.

De vroegst beschreven waarnemingen in de AWD gaan echter  terug tot zelfs de vijftiger jaren.  In het jaarverlag 2010 van het Vogelringstation Amsterdamse Waterleidingduinen staat o.a. een kort stuk "De waterspreeuw(en) van de AWD", geschreven door Dhr. Hans Vader. Het vermeldt dat; "eind vijftiger jaren waren er meer en mooiere watervallen in de AWD. Het was toen gewoon dat er eind oktober één of meer Waterspreeuwen verschenen in de AWD en die er ook overwinterden. Zij bleven vaak tot in maart".

Het lijkt daarom zelfs aannemelijk dat er waterspreeuwen in de AWD overwinteren, al zolang dat de geschikte (winter)biotoop van stromend en vallend water daar aanwezig is. 

Wat betreft het onregelmatig voorkomen in de laatste twee decennia (2001-2018). Het is mogelijk maar niet waarschijnlijk dat de waterspreeuw ook aanwezig was in meerdere tussenliggende jaren, maar onopgemerkt is gebleven. De waargenomen (meest enkele) vogel houdt zich op in een vrij klein en overzichtelijk gebied, dat alle winters dagelijks wordt bezocht door vogel-kundige natuurliefhebbers/-fotografen.

Mogelijk houdt zijn onregelmatig bezoek verband met variërende wintercondities en/of voedselschaarste in zijn Scandinavische habitat. Of de vogel trekt sommige winters naar andere locaties.

Geographic distribution of the dipper across Europe. Northern nominate 'black-bellied dipper' is a (rare) winter-migrant from Scandinavia to NW-Europe (incl. The Netherlands).

De geografische verspreiding van de waterspreeuw. De Noordelijke nominaat (zwartbuikwaterspreeuw is een zeldzame onregelmatige wintergast uit Scandinavië in delen van NW-Europe (incl. Nederland).

Source/bron: Wikipedia

'Streams & falls' (running water) habitat.
Red arrows indicate locations of frequent dipper sightings.

'Stromend & vallend' water biotoop gebied.
Rode pijlen geven locaties weer van frequente waterspreeuw waarnemingen.

'Amsterdamse Waterleidingduinen' (AWD)

The 'Cascade basin'
Part of the extensive infrastructure of the 'Waternet' water company, in the 'Amsterdamse Waterleidingduinen'
Also a favourite foraging site of the winter-migrant 'black-bellied dipper'.

De 'Overstortvijver'
Een onderdeel van de uitgestrekte infrastructuur van het 'Waternet' bedrijf in de Amsterdamse Waterleidingduinen.
Dit is één van de plaatsen waar de 'zwartbuikwaterspreeuw' bij voorkeur zijn voedsel zoekt.

'Dipper' - photoshoots

Photoshoots of Mr./Mrs. 'Cinclus' in the AWD are not particularly challenging. It hangs out in a relatively confined area along a few favourite small ponds and canals (map above). Moreover, it isn't particularly shy and, thus, quite approachable. By keeping some good/sensible distance, one can observe it going at ease about its foraging, pruning and, yes, ...... even singing.

Its plumage colours and rich patterns are a delight to see and photograph on close-up and in good light conditions.

'Cinclus' fotograferen

Mr./Mrs. waterspreeuw laat zich in de Amsterdamse Waterleidingduinen vrij gemakkelijk fotograferen. De vogel verblijft steevast langs een klein aantal kanalen en bekkens in een gebied van beperkte omvang (zie kaart boven). Daarnaast is de vogel niet bepaald schuw en daardoor tot redelijk nabij te benaderen. Van enige (logische) afstand kun je de vogel zijn gedrag uitgebreid observeren zoals voedsel zoeken, veren poetsen, en zelfs zijn zang.

In goede lichtomstandigheden tonen de kleuren en het patroon van zijn verenkleed onverwacht rijk en sierlijk.

Eyeing its next catch .....
Op uitkijk naar zijn volgende maaltje .......

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 12/3/2018

In its element ........ Foraging in flowing and falling water.
In zijn element ...... Voedselzoekend in stromend en vallend water.

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 12/3/2018

Foraging

Mr./Mrs. 'Dipper's  feeding is fascinating to watch.  Its unique way of foraging includes also diving into the water and swimming and even walking under water. Using the water current and induced wing pressure to steady its hold and pace along the bottom. Surprisingly, it also is a capable swimmer under water, for which it uses its wings. This is clearly shown in this very nice underwater video. On the water surface its swimming looks similar to how for instance waterrails swim, just by leg-peddling lacking webbed or lobbed toes. 

The 'Dippers' food menu is varied. It includes aquatic and terrestrial invertebrates, hydrophile insects and their larvae, small amphibians and fish. Favourite food are o.a. the aquatic caddis fly larvae (glyphotaelius pellucidus) and the small amphipod shrimp (Gammarus pulex), which typically are present in clear streams.

Fourageren

Mr./Mrs. waterspreeuw manier van voedsel zoeken is fascinerend om te observeren. Zijn unieke onderduiken in het water en het zwemmen en lopen onder water. Daarbij gebruik makend van de stroming van het water en zo met de waterdruk op zijn vleugels zijn grip en beweging over de bodem regulerend. Het blijkt verrassend  ook een goede zwemmer onder water, en gebruikt daarvoor zijn vleugels. Dit is fraai te zien in een recent gepubliceerde korte video opname. Aan het wateroppervlak lijkt zijn zwemmen op dat van bijvoorbeeld de waterral. Peddelend met tenen zonder zwemvliezen of lobben.

Het waterspreeuw voedselmenu is gevarieerd. Het omvat ongewervelde diertjes, hydrofiele insecten en hun water-gebonden larven, kleine amfibiën en visjes. Favoriet voedsel zijn o.a. de kokerjuffer (glyphotaelius pellucidus; larve van de schietmot) en de vlokreeft (Gammarus pulex) die voorkomen in heldere waterstromen.

Feeding on small aquatic invertebrates (amphipod shrimp, Gammarus pulex ?).
Alweer een snack verschalkt (.......vlokreeft, Gammarus pulex ?).

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 27/2/2018

Swimming at the surface
Zwemmend aan de oppervlakte

Plaats/Site: 'Cascade basin' ('Overstortvijver') - Amsterdamse Waterleidingduinen' (AWD)
Datum/Date: 12/3/2018

Swimming at the surface, fouraging.
Zwemmend aan de oppervlakte, voedsel zoekend.

Plaats/Site: 'Cascade basin' ('Overstortvijver') - Amsterdamse Waterleidingduinen' (AWD)
Datum/Date: 12/3/2018

Clear (and clean) water

As already pointed out, the dipper is tied to clear and clean running waters. It's menu concentrates on clear water-dependent  invertabrates and it forages by vision, above and under water.

Every reason for humans, to preserve the clear water conditions of dipper's habitats. In the AWD, human and dipper interests fortunatedly run parallel. We, West-Netherlands residents, want our tap/drinking water just as clear and clean. So, one can say that Mr. Dipper serves the AWD and us also as a welcome 'indicator-bird' for a clean surface water environment.

While observing the dipper in its foraging along the water edge (photo below), something remarkable happened.  It turned away from the water and moved up on the very narrow incline. Turned again, deposited its poop against the base of the vertical concrete wall and got straight back to the water edge and continued foraging.
This was neither an accicidental nor an incidental manoeuver, as the multiple white spots aligned along the full length of the wall testified (photo below). The bird repeated this behaviour frequently and consistently while foraging. This bird clearly is genetically 'wired' not to filth the clear water habitat it critically depends on. Comparable to the genetic wiring of various bird species nestlings, which eject their poops over and away from their nest edge. Keeping the 'house', and in the case of the dipper its 'fishing water', clear and clean so to say.

A fascinating feature of Dipper behaviour ! .........


Helder (en schoon) water

Zoals al vermeld is de waterspreeuw gebonden aan helder en schoon stromend water. Hij voedt zich voornamelijk met ongewervelde waterdiertjes die uitsluitend daarin leven, en hij zoekt zijn voedsel op zicht, boven en onder water.

Duidelijk een gegronde reden voor de mens om 'waterspreeuw wateren' schoon te houden. In de AWD lopen de belangen van mens en waterspreeuw gelukkig volstrekt parallel. Wij als West-Nederland inwoners vinden perfect schoon kraanwater een vanzelfsprekendheid. De waterspreeuw is de AWD en ons in die zin ook zeer welkom als een 'indicator-vogel' van een schoon oppervlaktewater milieu.

Bij het observeren van de waterspreeuw tijdens het voedsel zoeken langs de waterkant (foto onder), gebeurde er iets bijzonders (onverwachts). Hij keerde zich af van de waterkant en liep de zeer smalle hellende richel op.  Keerde opnieuw en deponeerde  een 'shot' vogelpoep tegen de vertikale betonwand, en ging vervolgens direct terug naar de waterkant en door met voedsel zoeken. Dit was geen toevallige éénmalige manoeuvre, zoals bleek uit de talrijke identieke spots van witte vogelpoep perfect gedeponeerd op een rij langs de richel/wand rand (foto onder). De vogel herhaalde dit gedrag regelmatig en consistent, tijdens het voedsel zoeken.
Dit is dus een vogel die genetisch zo handelt om het schone watermilieu, waarvan hij kritisch afhankelijk is, niet te bevuilen. Vergelijkbaar met de genetische aanleg van meerdere vogelsoorten waarvan de nestjongen hun vogelpoep over en weg van de nestrand uitwerpen. Genetisch geconditioneerd om hun eigen nest, en in het geval van de waterspreeuw zijn eigen 'viswater', dus niet te bevuilen.

Een fascinerend stukje waterspreeuw gedrag ! ..........

 

It is keeping its 'fishing water' clear and clean......!  It systematically deposits its poops away from the water against the basin wall.
Hij houdt zijn 'viswater' helder en schoon.......!  Zijn uitwerpselen deponeert hij systematisch weg van water tegen de bassinwand.

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 12/3/2018

Blinking a 'white eye'

When watching (....and photographing) a dipper, there is something that catches the eye. The dippers eye turning white now and then (photo below). There appears to be quite some misconception in publications as to how that is happening. It actually is the birds eyelid which is covered by tiny white feathers.  It is not, as one might think (and as some say) the translucent third eyelid (nictitating membrane) which all birds have. It flashes white when it just briefly closes its eyelid. Reportedly, they do this in connection with courtship and threat-displays. The observed (and photographed) white-blinking, however, appears to have nothing to do with such states of agitation. It appears to blink also in pausing rest ..... when dozing off for a moment! (below, first photo). And also with a head-ich scratch, protecting its eye against the sharp nails (below, second photo).

More 'white eyelid' explanation can be found in this interesting article

Witte 'knipoog'

Bij het van dichtbij bekijken (en fotograferen) van de waterspreeuw, valt er steevast iets bijzonders op. Dat de vogel zijn ogen regelmatig witte vlekjes lijken te worden (foto onder).
Er bestaat nogal wat verwarring in publicaties over hoe dat gebeurt. Zijn ooglid is bezet met zeer fijne witte veertjes. Het is niet zoals men wel veronderstelt (en ook beweert), het zogenaamde lichtdoorlatende derde ooglid membraam, dat alle vogels hebben. De witte vlekjes onstaan dus eenvoudig wanneer hij kort zijn ogen sluit. Er wordt beschreven dat dit samengaat met o.a. paring en ook dreigend gedrag. Het waargenomen (en gefotografeerde) witte knipperen, bleek in dit geval niets te maken te hebben met dergelijke agitaties. Het gebeurde bij deze vogel in volledige rust, ..... tijdens zo'n 'even-de-oogjes-toe' momentje (onder, eerste foto). En ook bij een kop-krabbel om zijn oog te beschermen tegen de scherpe pootnagels (onder, tweede foto).

Meer over dit 'witte ooglid' kenmerk staat o.a. in dit interessante artikel.

Pole dose.   Blinking a sleepy 'white eye'
Paal dutje.  Met een slaperige witte 'knipoog'

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 27/2/2018

An ichy head scratch with protecting closed eyelid ('white blink'). ......Those nails are pretty sharp ......!
Een kop-krabbeltje met afschermend gesloten ooglid ('wit knipoogje'). .....Die nagels zijn knap scherp......!

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 27/2/2018

A one-leg wing-stretch, .......steadily balanced on the other leg.
Met één poot de vleugel strekkend, .......balancerend op de andere poot.

Plaats/Site: Amsterdamse Waterleidingduinen, Pompstation/Overstortvijver
Datum/Date: 27/2/2018

Who knows when Mr./Mrs. Dipper will come again to the AWD. Hopefully again next winter season. Perhaps we might have to wait for several years to see it back, as before. I will be waiting and watching for it! Besides the joy of (re)spotting and observing it, there always is more to photograph. More of its feeding and (surface) swimming behaviour for instance. And........with that (extra) bit of luck, ........ its typical water-skimming flight.
I will surely capture more photos again next time. Perhaps more soon still as it keeps hanging around while the early-March (2018) fading winter has abruptly taken on a balmy 'spring-is-in-the air' feeling. 

So I expect it to head home ('hjemm') any time soon, longing for its native soil (presumably Norway).  A longing and soil-attachment which are well-developed among Norwegians ....

See you next time 'Cinclus cinclus' ..........!

Wie weet wanneer wij Mr./Mrs. Dipper weer zullen kunnen zien in de AWD. Hopelijk volgende winter al weer maar het kan, zoals eerder, ook weer een aantal jaren duren. Ik zie in er in elk geval weer naar uit! Naast het plezier van weerzien en observeren, valt er zekere ook weer meer te fotograferen. Bijvoorbeeld zijn zwemmend voedsel zoeken. En, ........met wat (extra) geluk, ...... zijn snorrende vlucht laag over het water. Meer fotos daarvan maak ik hopelijk een volgende keer. Misschien toch nog wel binnenkort want ondanks het abrupt invallen van de dooi, nu begin maart (2018), is hij nog steeds niet vertrokken.

Maar ik verwacht dat hij zeer binnenkort huiswaarts keert, terug verlangend naar zijn geboortegrond (vermoedelijk in Noorwegen). Een verlangen en gehechtheid die bijzonder sterk leven bij veel Noren .......

Tot de volgende keer 'Cinclus cinclus' ..........!

Using Format